راهنمای کامل تاریخچۀ فرشهای ایرانی | قسمت دوم
قالی پازیریک: نگاهی به گذشته
قدیمیترین فرش بافته شدۀ جهان، قالی پازیریک، در درۀ پازیریک سیبری و درون آرامگاه یک نجیبزادۀ سکایی کشف شد. قدمت آن با استفاده از روش رادیوکربن تخمین زده شده است و گمان میرود که این قالی برای قرن پنجم پیش از میلاد باشد. به همین دلیل هم این قالی را یک اثر هنری قابلتوجه از گذشته در نظر میگیرند. این فرش با ظرافتی بیاندازه بافتهشده است و دارای ابعاد ۱۸۳ در ۲۰۰ سانتیمتر است و نقوشی ظریف با ۳۶ گرۀ متقارن در هر سانتیمتر مربع دارد.
در قسمت مرکزی قالی پازیریک، رنگ قرمز تیرهای دیده میشود که با دو حاشیه با نقش حیوانات که در جهتهای مخالف حرکت میکنند و همچنین خطوط محافظ تزئین شده است. حاشیۀ اصلی داخلی تصویری از آهو را نشان میدهد، در حالی که حاشیۀ بیرونی مردانی را سوار بر اسب و مردانی را در حال هدایت اسبها نشان میدهد. هر کدام از زینها نیز طراحی متفاوتی دارند. در داخل زمینۀ داخلی، ردیفهایی از قابهای مربع شکل یکسان با ابعاد ۴ در ۶ سانتیمتر روی یک زمینۀ قرمز قرار گرفتهاند که هر کدام با تزئینات ستارهای شکل پر شدهاند که با الگوهای ضربدری و صلیبی روی هم قرار گرفتهاند.
سرگئی رودنکو (Sergei Rudenko)، کاشف فرش، در ابتدا آن را به هخامنشیان همعصر نسبت داد. بااینحال، بحث در مورد محل تولید آن ادامه دارد. صرف نظر از منشأ آن، قالی پازیریک گواهی بر پیشرفت قابلتوجه بافندگی فرش در آن دوران است.
تکنیکها و مواد بافندگی باستانی
تکنیکهای دقیق و مواد مورد استفاده در بافت فرشهای اولیۀ ایرانی همچنان تا حدودی یک راز باقیمانده است.
نوشتههای گزنفون، فیلسوف و مورخ یونانی، از تجمل و اهمیت فرشهای ایرانی بهعنوان هدایای دیپلماتیک یاد میکند و بر ارزش آنها تأکید میکند. بااینحال، تکنیک بافت این فرشها به طور دقیق مشخص نیست.
آنچه ما میدانیم این است که بافندگان اولیۀ ایرانی با استفاده از مواد اولیهای مانند بامبو، ساقۀ گیاهان و الیاف پشم استفاده میکردند و در ایجاد طرحها و نقوش پیچیده، بسیار مبتکر بودند.
اهمیت قالی در جامعه و فرهنگ ایران باستان
در جامعه و فرهنگ ایران باستان، قالیها نقش مهمی ایفا میکردند. استفاده از آنها فراتر از صرفاً کفپوش بود.
فرشهای ایرانی نماد اعتبار، تجمل و دیپلماسی بودند. بهویژه، روایتهای گزنفون بر ارزش فرشهای ایرانی بهعنوان هدایای دیپلماتیک تأکید میکند و بر ماهیت مجلل و ارزشمند آنها صحه میگذارد.
با تکامل جامعۀ ایران، این قالیها به چیزی فراتر از اشیای کاربردی تبدیل شدند و به جزئی جداییناپذیر از هویت فرهنگی و هنری منطقه تبدیل شدند.
