یکی از موضوعات  مهمی که تولیدکنندگان فرش و افرادی که در صنایع تولید فرش فعالیت دارند، آشنایی کامل با اصطلاحات مهم فرش بافی است. اصطلاحات مهم فرش بافی  متشکل از کلمه های پرکاربردی است که معمولا فرش بافان فرش دستباف و تولید کنندگان فرش ماشینی آن را بیشتر به کار می برند.

در این مطلب قصد داریم به معرفی مهم ترین اصطلاحات رایج در فرش بافی بپردازیم و معنای هرکدام از این اصطلاحات را به صورت جداگانه بررسی کنیم…

اصطلاحات مهم در تولیدات فرشی:

نیمه‌ی عرضی قالی

به نصفه ای از عرض قالی به صورت کاملا متقارن نیمه عرض قالی گفته می شود.

نیمه‌ی طولی قالی

به نصفه ای از طول قالی به صورت کاملا متقارن نیمه طولی قالی گفته می شود.

نیم ترنج

به نقشی از نیمه ی  طولی یا عرضی فرش که معمولا در کناره های قالی قرار می گیرد، ترنج گفته می شود.

نوار برگدار

به طرحی نواری در قالی گفته می شود كه خطوط آن به صورت كنگره های برگ طراحی شده است.

نوار دندانه دار

به طرحی نواری در قالی گفته می شود كه خطوط آن به صورت هفت و هشت طراحی شده است.

نقشه‌ی قالی

به طرح واره هایی برای بافت و اجرای قالی، نقشه قالی گفته می شود.معمولا نقشه های قالی بر روی كاغذهای شطرنجی کشیده می شود و قالی باف می توانید به کمک این خطوط ، نقشه ی طراحی شده را بر روی فرش پیاده کند.

نقشه بافی

به بافت قالی دستباف با توجه به نقشه ی طراحی شده، نقشه بافی گفته می شود.

نقشه‌ی یك دوم

در قالی بافی به نقشه ای كه طرح نیمه‌ی طولی یا عرضی قالی را نمایش دهد، نقشه ی یک دوم گفته می شود. در حقیقت نقشه ی یک دوم نیمه ای یک نقشه ی قرینه در هنر فرش بافی می باشد.

نقشه‌ی یك چهارم

در قالی بافی به نقشه ای كه یك چهارم از طرح كلی قالی را نمایش دهد،نقشه ی یک چهارم گفته می شود.

لوار قالی

به بخش ساده ی قالی که معمولا دور تا دور قالی و درحد فاصل شیرازه و حواشی قالی قرار می گیرد، لوار قالی گفته می شود.

كلگی قالی

به نوعی قالی كم عرض کوتاه و با کناره ای پهن تر به نسبت سایر قالی ها کلگی قالی گفته می شود.

گلچه

به گل های كوچكی که در نقشه ی فرش در میان نقوش فرش طراحی می شوند، گلچه گفته می شود. معمولا گلچه‌هایی که در نقشه های فرش های ایرانی به کار می روند، دارای سه تا هشت گلبرگ می باشند واز آن به عنوان نقش مایه در تزیین نوارهای حواشی فرش هم می توان استفاده کرد.

لچكی طرّه دار

به نقشه ای از فرش ایرانی گفته می شود که در طرح آن ترنج وجود ندارد و لچکی فرش دارای طره می باشد، فرش لچکی طره دار گفته می شود.

قندیل

به نقشی از فرش که در آنشمعدان یا چلچراغی آویزان را می توان به نمایش گذاشت، طرح قندیل گفته می شود.

چهاربازویی

به نقشی از فرش كه طرح كلی آن بر اساس نقش چلیپا و چهار بازویی طراحی می شود، نقشه ی چهار بازویی گفته می شود.

نقش خرچنگی

به نقشی از فرش که نقشی مانند ساختار بدنی خرچنگ دارد، نقشه ی خرچنگی گفته می شود. معمولا از نقش خرچنگی در متن و حواشی قالی استفاده می شود.

نقش پاشتری

به نقشی از فرش ایرانی که نقشی مشابه پای شتر دارد، نقشه ی پاشتری گفته میشود. این طرح معمولا به کمک اشکال هندسی هشت ضلعی و یا مستطیل طراحی می شود که در اطراف آن نقشی از جای پای شتر تكرار شده است.

تخت باف

به روشی از بافت فرش گفته می شود که معمولا در فرش های عشایر بافت از این روش استفاده ی بیشتری خواهد شد. در این روش بافت فرش، تارهای چله ی فرش با فاصله‌ی بیشتری کنارهم قرار می گیرند که همین امر موجب انعطاف پذیری بیشتر قالی خواهد شد.

صوف باف

به روشی از بافت گلیم و قالی گفته می شود که در این روش شیارهای افقی فرش هم جهت با پود قالی می باشد و موجب به وجود آمدن سطحی برجسته در فرش می شود که معمولا قالی بافان در ایجاد نقوش برجسته از این روش بافت استفاده می کنند.

تراكم عرضي

در فرش های ماشینی به تعداد ريشه هایی که در يك متر عرض فرش قرار دارند، تراکم عرضی گفته می شود که واحد آن شانه می باشد.

تراكم طولی

در فرش های ماشینی به تعداد ريشه هایی که در يك متر طولي قالي قرار دارند، تراکم طولی فرش گفته می شود.

مقاط

به تعداد گره های به کار رفته شده در بافت فرش ضرب در عدد 5 مقاط فرش گفته می شود. نکته ی قابل توجه در این رابطه این است که هرچقدر مقاط فرش بیشتر باشد یعنی فرش از کیفیت بالاتری برخوردار می باشد.

رج شمار

به تعداد رج های بافته شده در هر گره ذرعی فرش ایرانی، رج شمار گفته می شود. در تعریفی دیگر، تعداد گره های به کار رفته شده در هر 7 سانتیمتر فرش را رج شمار می نامند.

دار قالی

دار قالی در حقیقیت وسیله ای است که از آن برای چله کشی و بافت فرش استفاده می شود. در تولید دار قالی معمولا از چوب یا فلز استفاده می شود و  اجزای آن عبارتند از: سردار زیردار و راست روها. دارها  که با توجه به نوع قرار گرفتن دار بر روی زمین می توان از انواع عمودی و افقی دار استفاده کرد.

خامه

به نخ پشمی مورد استفاده در پرزهای فرش در اصطلاح فرش بافی، خامه گفته می شود.

متریک

به واحد اندازه‌گیری ضخامت خامه مورد استفاده در بافت قالی، متریک گفته می شوددر قالی بافی هر چه عدد متریک بیشتر بشود خامه پشمی یک لای قالی ظریف‌تر می‌شود.

تار (چله)

چله یا تار فرش، نخهای نازکی می باشند که به صورت چند لا شده و پر پیچ وبرای بافت قالی بر روی دار قالی بطور عمودی نصب می شوند. وظیفه ی چله فرش، نگهداری از گره‌های فرش می‌باشند.

پود

به نخ های افقی در بافت فرش گفته می شود که وظیفه ی آن نگهداری از چله‌ها در کنار یکدیگر می‌باشد.

ذرع

واحد اندازه‌گیری طول فرش را ذرع می نامند. ذرع استاندار فرش در مناطق ترک باف معادل 112 سانتیمتر و مناطق فارسی‌باف معادل 104 سانتیمتر و در مناطق کرمانی‌باف 108 سانتیمتر است.

جمع بندی:

مجموعه اصطلاحاتی که در این مطلب ما به معرفی آن پرداختیم، چندین  اصطلاح کاربردی از بن اصطلاحات زیبا و کاربردی فرش ایرانی بودند که در مناطق مختلف کشور که به هنر فرش بافی مشغول می باشند، رایج هستند. اصطلاحات  معرفی شده در این مطلب می‌تواند در صورتی که به هنر فرش بافی علاقمند هستید، شما را در انتخاب بهتر فرش یا حتی گسترش این هنر آن کمک کند.