فرش ماشینی، گونه‌ای رایج از فرش است که توسط ماشین‌آلات صنعتی در کارخانه‌ها بافته می‌شود. هنر و صنعت بافت فرش ماشینی در سال های اخیر موفق به تولید با سرعت بسیار بالا و همچنین تنوع زیاد از نظر طرح و رنگ شده است. همین مساله کمک می کند که به موازات زندگی نوین، جایگزینی به‌صرفه برای فرشهای قدیمی باشد. تولید فرش ماشینی در ایران سابقه پنجاه ساله دارد و از آنجایی که فرش، اصلی‌ترین گزینه در دکوراسیون خانه‌های ایرانی به حساب می‌آید، طی این مدت روز به روز بر کیفیت تولید و تنوع آن در طرح، جنس، رنگ، ابعاد و… افزوده شده است و فرش ماشینی را به سلیقه و فرهنگ ایرانی نزدیک کرده است.
فرش ماشینی را بر اساس ویژگی‌های مختلف می‌توان به انواع مختلفی تقسیم‌بندی کرد:
بافت فرش ماشینی، دستگاه‌های مورد استفاده، میزان ظرافت و از همه مهم‌تر جنس الیاف مورد استفاده در تولید فرش ماشینی، از جمله موارد مهمی هستند که باعث میشوند انواع فرش ماشینی با کیفیت‌های مشخص و متفاوتی تولید شوند. انواع فرش ماشینی با گذشت زمان از نظر ظرافت و طرح و رنگ به فرشهای دستباف بسیار نزدیک شده است؛ اما فرش ماشینی از آن دست کالاهایی است که با توجه به ظاهر آن نمیتوان درباره کیفیت آن نظر داد و باید پارامترهایی چون جنس، تراکم، طرح و بافت فرش ماشینی و نوع نخی که در بافت فرش ماشینی به کار رفته است را مورد توجه قرار داد.
به‌طورکلی از نظر جنس امروزه چهار نوع فرش ماشینی در بازار وجود دارد؛ فرش ماشینی پشمی، فرش ماشینی اکریلیک، فرش ماشینی پلی‌استر و فرش ماشینی پلی‌پروپیلن.
قدیمی‌ترین و آشناترین: فرش ماشینی پشمی
الیاف پشمی
از گذشته تا امروز، پشم متداول‌ترین الیاف برای بافت فرشهای دستباف بوده و همین امر نیز سبب شد تا اولین فرشهای ماشینی نیز به کمک پشم بافته شوند. هرچند امروزه تنوع الیاف فرشهای ماشینی بسیار گسترده شده است. نخ تار در این نوع از فرشهای ماشینی از جنس صددرصد پنبه و نخ پودی هم که مورد استفاده قرار میگیرد از جنس صددرصد کنف یا جوت است؛ اما نخ پرز یا خاب که مهم‌ترین قسمت در بافت فرش ماشینی است، در این نوع فرش ماشینی باید از جنس صددرصد پشم خالص نو و ضد بید شده باشد. هرچند فرش ماشینی پشمی، بسیار بادوام است اما این مساله به کیفیت پشم هم بستگی دارد. بنابراین جمله درست همیشه این است: فرش پشمی با الیافی که کیفیت بالایی دارند، با دوام است.
قدیمی اما متداول: فرش ماشینی اکریلیک
الیاف آکریلیک
آکریلیک دارای بافتی نرم و لطیف است و در بافت فرشهای ماشینی با ظرافت بیشتر می‌توان از آن استفاده کرد. مهم‌ترین مساله در بافت فرش ماشینی اکریلیک، نوع جنس نخ خاب آن هست، که از جنس اکریلیک است و همین امر سبب شده تا این نوع از فرشهای ماشینی از لحاظ شست‌وشو و در معرض نور قرار گرفتن دوام خوبی داشته باشد. ضمن اینکه این نوع فرش ماشینی در برابر رطوبت هم مقاومت بیشتری به نسبت پشم دارد. البته باید توجه داشت که معمولا فرشهای ماشینی تمام اکریلیک نیستند ( هرچند فرش های اکریلیک در بخش خاب، تماما اکریلیک هستند) و آکریلیک به عنوان الیاف مکمل به فرشها ماشینی اضافه می‌شود. در هر صورت همه خوبی های آکریلیک را در یک سمت ذهنتان نگه دارید تا درباره یک موضوع مهم با هم صحبت کنیم: نتیجه تلاش سال های طولانی محققان حوزه بهداشت و سلامت در دنیا نشان داده است که هرچند نمی توان به صورت مطلق پرزدهی فرش آکریلیک را مقصر ایجاد بیماری های تنفسی دانست، اما یک نکته کاملا واضح است و آن اینکه این الیاف در ایجاد حساسیت های تنفسی و ریوی کمک کننده هستند و همچنین به پایِ آسم مزمن در کودکان هیزم بیشتری میریزند!
ابریشم بی پیله: فرش ماشینی پلی استر
پلی‌استر یا ابریشم مصنوعی الیافی است که به دلیل گران بودن نخ ابریشم برای رسیدن به فرش ماشینی جذاب‌تر از نظر بصری در بافت نوعی از فرشهای ماشینی مورد استفاده قرار میگیرد. از ویژگی‌های متمایزکننده پلی‌استر نسبت به سایر الیاف استفاده شده در بافت فرش ماشینی، رنگ‌بندی بهتر و رنگ‌های درخشان‌تر آن است؛ همین ویژگی به تولیدکننده فرش ماشینی اجازه میدهد فرش‌هایی جذاب‌تر و زیباتر برای سلیقه مخاطب تولید کند. هر چند این الیاف قرار بوده، زیبایی و درخشندگی فرشهای ابریشم دستباف را در فرش ماشینی فراهم کند، اما از نظر مخاطبان خیلی هم موفق نبوده است. البته یادتان باشد به دلیل حالت پیوسته الیاف به‌کار‌رفته در این نوع از فرشهای ماشینی، پرزدهی کمتری نسبت به فرشهای ماشینی پشمی و اکریلیک دارند؛ اما نمیتوان گفت پرزدهی آنها صفر است. الیاف پلی استر ویژگی خاصی دارند که باعث میشوند لکه‌های گوناگون قادر به نفوذ در آن نباشند. به همین دلیل این نوع از فرشهای ماشینی بسیار دیرتر از نوع پشمی و آکریلیک کثیف میشوند.
محبوب و پر مخاطب: فرش ماشینی پلی‌پروپیلن
الیاف پلی پروپیلن در دستگاه ذوب ریسی
نوع دیگری از انواع الیاف مورد استفاده در فرش ماشینی، نخ پلی‌پروپیلن است؛ پلی‌پروپیلن به نوعی جزو الیاف ارزان قیمت و به صرفه قرار میگیرد و از محبوب‌ترین انواع مورد استفاده در فرشهای ماشینی است. الیاف پلی‌پروپلین به سختی آلودگی را به خود جذب میکند و به راحتی تمیز می‌شود. این الیاف در تولید بیش از ۳۰ درصد فرشهای ماشینی مورد استفاده قرار میگیرد. دوام بالا و مقاومت بسیار خوب در برابر رطوبت و کپک، از جمله ویژگی‌های دیگری است که باعث شده پلی‌پروپیلن نزد تولیدکنندگان و مشتریان انواع فرش ماشینی بسیار محبوب باشد. فرش ماشینی پلی‌پروپیلن رنگ‌پذیری بسیار خوبی دارد. همین ویژگی باعث شده است که هزینه رنگ‌آمیزی این نخ نسبت به سایر الیاف کمتر باشد؛ بنابراین فرش ماشینی پلی‌پروپیلن گزینه‌ی مناسبی برای خریدارانی است که قصد خرید فرشی با قیمت مناسب را دارند. راستی این الیاف مشکل پرزدهی و ضربه به سلامتی را هم تا حد زیادی حل کرده اند.
انواع فرش ماشینی از نظر اندازه
یکی از عوامل موثر در انتخاب فرش ماشینی، سایز و ابعاد فرش است. فرشهای ماشینی به دلیل اندازه یا سایز خاص دستگاه‌های تولید فرش در ابعاد خاصی تولید و به بازار فرش ماشینی عرضه میشوند. این فرشها بر اساس ابعاد و اندازه در دو دسته کلی فرشهای گرد شامل دایره یا بیضی و چهارگوش شامل مربع و مستطیل جای میگیرند. فرشهای ماشینی بزرگ در سه اندازه 6 متری، 9 متری و 12 متری بافته میشوند؛ اما در ابعاد کوچک‌تر شامل قالیچه، گرد یا دایره، ذرع و نیم، کناره و پادری هم نمونههای فراوانی دارند. به ابعاد استاندارد فرشهای ماشینی نگاه کنید:
- فرش 6 در 4 متر یا فرش 24 متری
- فرش 3 در 4 یا فرش 12 متری
- فرش 2.5 در 3.5 یا فرش 9 متری
- فرش 2 در 3 یا فرش 6 متری
- فرش یا قالیچه 1.5 در 2.25 یا فرش4 متری یا قالیچه 3 متری یا قالیچه 4 متری
- فرش 2 در 2 یا فرش گرد یا فرش دایره 2 در 2
- فرش 1 در 1 یا فرش گرد یا فرش دایره 1 در 1
- فرش 1 در 1.5 یا فرش ذرع و نیم
- فرش 1 در 2 یا فرش کناره 1 در 2
- فرش 1 در 3 یا فرش کناره 1 در 3
- فرش 1 در 4 یا فرش کناره 1 در 4
- فرش 50 در 80 سانت یا پادری
البته فرش ماشینی با سایز و شکل نامتقارن، سایز بزرگ، و به صورت سفارش هم قابل بافت و تولید است.
طرح و نقش در فرش ماشینی
یکی از تفاوتهای فرش ماشینی، نسبت به فرش دستباف که موجب همه‌گیری و استقبال بیشتر از آن شده، این است که تنوع فرشهای ماشینی از نظر طرح و نقش بسیار بالا است و به مخاطب قدرت انتخاب گسترده‌تری میدهد. طرحهای متفاوت فرش ماشینی هم دربرگیرنده سنت و هم مدرنیته است و گاه با تلفیق این دو، انتخاب جدیدی پیش روی ما قرار میگیرد که در میان همه این طرح‌ها، فرش ماشینی با طرحهای آثار باستانی و ابنیه اسلامی، فرش ماشینی با طرح واگیره‌ای یا بندی، فرش ماشینی با طرح شکارگاهی، فرش ماشینی با طرح اسلیمی، فرش ماشینی با طرح افشان، فرش ماشینی با طرح شاه عباسی، فرش ماشینی با طرح بته جقه و فرش ماشینی با طرح ماهی درهم بیشترین کاربرد یا تکرار را دارند.
همچنین از دیگر طرح و نقش‌های معروف در فرشهای ماشینی می‌توان از طرحهای اقتباسی، درختی، طرح ترکمن یا بخارا ، قابی (خشتی)، طرح گل فرنگ، گلدانی، محرابی، محرمات و طرحهای تلفیقی هم نام برد. یکی دیگر از مسائلی که در فرش ماشینی راه خرید را برای شما باز میگذارد توجه به سلیقه مخاطبان در سنین مختلف است. فرشهای ماشینی، برای نوزادان، کودکان و نوجوانان نیز طرحهای گستردهای دارند.
