1. مقدمه
در دنیای امروز که جهانیشدن حرف اول را میزند، اصطلاح «محصول با ارزشافزوده» به گوشمان آشناست. بقا در بازار رقابتیِ فرش، جایی که قیمت و کیفیت حرف اول را میزنند، برای محصولی که ارزشافزودهای به مشتری ارائه ندهد، غیرممکن است. برای غلبه بر این چالش، نوآوری در محصول حرف اول را میزند. نوآوریای که انگیزه خرید را در مشتریان آگاه امروزی ایجاد کند.
در اینجاست که تحقیق و توسعه برای ارائۀ طیف وسیعی از فرشهای با ارزشافزوده با پرداختهای کاربردی با کیفیت جهانی و با رقابتیترین قیمتها ضروری میشود. فرشهایی که فراتر از زیبایی، کارایی و آسایش را به ارمغان میآورند.
اما داستان به اینجا ختم نمیشود. در نهایت، آنچه که در بازار رقابتی فرش حرف اول را میزند، رضایت مشتری است. در بخش فرشهای با ارزشافزوده، صرفاً فروش فرش در یک زمان مشخص کافی نیست. ارائۀ خدمات پس از فروش و نگهداری فرشهای فروخته شده نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. این پارامترها تعیین میکنند که آیا مشتری در خرید بعدی به برند شما وفادار میماند یا خیر و برند شما را به دیگران توصیه میکند یا نه.
۱.۱. فرشهای با ارزش افزوده: انتخابی فراتر از زیبایی
در دنیای امروز، مشتریان به دنبال محصولاتی هستند که فراتر از زیبایی، نیازها و خواستههایشان را نیز برآورده کنند. این موضوع در مورد فرشها نیز صدق میکند. به همین دلیل، شاهد تولید طیف وسیعی از فرشهای باارزش افزوده هستیم که با پرداختهای خاص و کاربردی، برای مصارف مختلف طراحی شدهاند.
انتخاب الیاف مناسب برای فرش، اولین قدم در خلق محصولی باارزش افزوده است. الیاف مصنوعی مانند نایلون، پلیاستر و بهویژه پلیپروپیلن به دلیل مقاومت بالا در برابر سایش، قیمت مناسب و سهولت نگهداری، برای مکانهای پرتردد مانند لابی هتلها و اتاق نشیمن ایدئال هستند. این الیاف را میتوان با افزودنیها و رنگهای مختلف بهگونهای فراوری کرد که ظاهری زیبا و منحصر به فرد به فرش ببخشند.
علاوه بر نوع الیاف، نوع پرداخت فرش نیز نقش مهمی در تعیین ارزشافزودهٔ آن دارد. پرداختهای مختلفی مانند آنتی استاتیک، ضد میکروب، ضدحریق و ضد آب وجود دارند که هر کدام مزایای خاص خود را دارند. انتخاب پرداخت مناسب به نوع استفاده از فرش و نیازهای خاص شما بستگی دارد.
به عنوان مثال، فرش هایی که در مهد کودک ها یا بیمارستان ها استفاده می شوند، باید دارای خاصیت ضد میکروب باشند تا از رشد باکتری ها جلوگیری شود. در حالی که فرش هایی که در مکان های پر رفت و آمد مانند راهروها استفاده می شوند، باید از نوع ضد لکه باشند تا به راحتی تمیز شوند.
۲.۱. احتیاطات لازم در فرایند تکمیل فرش: حفظ سلامت و محیط زیست
توجه به سلامت انسان و حفظ محیط زیست امری با اولویت است. این موضوع در صنعت فرش و تکمیل آن نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.
روش های مختلفی برای تکمیل فرش وجود دارد که میتوان آنها را به دستههای فیزیکی، شیمیایی، بیوشیمیایی و فیزیک و شیمیایی تقسیم کرد. ماندگاری این پرداختها میتواند موقت یا دائمی باشد.
یکی از راههای طبقهبندی پرداختهای کاربردی فرش، بر اساس عملکرد آنها است:
- پرداخت و تکمیلهای تثبیتکننده: مانند تکمیل ضد کثیف شدگی
- پرداخت و تکمیلهای راحتی: مانند ضد آب، ضدپوسیدگی و نرمکننده
- پرداخت و تکمیلهای حفظ ظاهر: مانند مقاومت در برابر سایش، ضد ریزش الیاف و پوشش پشت فرش
- پرداخت و تکمیلهای ایمنی: مانند ضد شعله و ضد آب
- پرداخت و تکمیلهای کنترل زیستی: مانند ضدباکتری
در سالهای اخیر، استفاده از برخی مواد شیمیایی قدیمی در تکمیل فرشها به دلیل مضر بودن برای سلامتی انسان و محیطزیست، ممنوع شده است. بهعنوانمثال، فرمالدئید که قبلاً در برخی از پرداختها استفاده میشد، مضر شناخته شده و جایگزینهای بدون فرمالدئید باید مورداستفاده قرار بگیرند.
علاوه بر این، فرایند تکمیل باید بهگونهای باشد که در حین انجام آن و یا در طول عمر مفید فرش، باعث تغییر رنگ آن نشود. همچنین، برای جلوگیری از تغییر شکل پشتی فرشهای ترموپلاستیک، تثبیت پرداختها باید در دمای کمتر از ۱۵۰ درجۀ سانتیگراد انجام شود.
الیاف مورداستفاده در فرش باید خاصیت جذب رطوبت کمی داشته باشند تا رطوبت بهسرعت از بین رفته و پرداختها بهدرستی خشک شوند.
بهطورکلی، فرایند تکمیل فرش باید اقتصادی و مقرونبهصرفه باشد و درعینحال، عملکردی با کیفیت بالا ارائه دهد.
رعایت تمام این موارد در کنار استفاده از روشهای سازگار با محیطزیست و با مسئولیت اجتماعی، به تولید فرشهایی با کیفیت بالا و مطابق با استانداردهای بینالمللی منجر خواهد شد.
2. پرداختهای ضدحریق
در هنگام آتشسوزی، عواملی مانند قابلیت اشتعال، شعلهوری، گسترش آتش و انتشار گرما از اهمیت بالایی برخوردارند. دود، سموم و گازهای خورنده نیز خطرات ثانویه محسوب میشوند که باید در نظر گرفته شوند.
پیش گیرندههای شعلۀ رایج برای الیاف سلولزی یا لیگنوسلولزی، مانند پنبه، شامل موادی هستند که حاوی نیتروژن یا فسفر هستند. این مواد در دماهای پایینتری نسبت به مواد تصفیه نشده تجزیه میشوند.
امروزه، فرمولاسیونهای مبتنی بر تترا هیدروکسی فسفات کلرید (THPC) و رزین ملامین، پیروواتکس و رزین ملامین به دلیل کارایی بالا و دوام عالی در برابر شستشو، بیشتر مورداستفاده قرار میگیرند.
برای ایجاد خاصیت ضدحریق در فرشهای حاوی پنبه، از سیستمهای اتصال عرضی با اسید پلی کربوکسیلیک استفاده میشود. این کار از طریق فرایند افشانه، خشککردن و پخت انجام میشود. کاتالیزورهای مبتنی بر فسفر مانند هیپوفسفیت سدیم یا فسفات سدیم میتوانند واکنش با سلولز را تسریع کنند. بااینحال، کاتالیزورهای غیر فسفر مانند بیکربنات سدیم و کربنات نیز به همان اندازه مؤثر هستند.
با استفاده از پرداختهای ضدحریق مناسب، میتوان از فرشها در برابر آتشسوزی محافظت کرد و از جان و مال افراد در برابر خطرات ناشی از آن حفظ کرد.
3. تکمیل ضد کثیف شدگی: فرشهایی تمیزتر و ماندگارتر
تکمیل ضد کثیف شدگی با استفاده از مواد شیمیایی خاصی انجام میشود که به الیاف فرش نفوذ کرده و آنها را آبدوست میکنند. این کار باعث میشود که آب و شویندهها بهراحتی به الیاف نفوذ کرده و خاک و آلودگیها را از بین ببرند.
با تکمیل ضد کثیف شدگی، فرش بهراحتی تمیز میشود و نیاز به شستشوی مکرر ندارد. این تکمیل با محافظت از الیاف فرش در برابر کثیفی و آلودگی، به افزایش طول عمر فرش کمک میکند. فرشهای ضد کثیف شدگی، ظاهر خود را برای مدت طولانیتری حفظ میکنند و دیرتر کدر و رنگورورفته میشوند.
دو نوع اصلی تکمیل ضد کثیف شدگی وجود دارد:
- تکمیل اولئوفوبیک: این نوع تکمیل از فلوئوروکربنها استفاده میکند که دفعکننده روغن و مقاوم در برابر خاک هستند.
- تکمیل بر پایه سیلیکون: این نوع تکمیل از ترکیبات ارگانوسیلیکون استفاده میکند که خاصیت آبدوستی به الیاف فرش میدهد.
۴. تکمیلهای ضد آب، روغن و لکه برای فرش
در چند دهۀ اخیر، مفهوم نگهداری آسان در صنعت فرش اهمیت زیادی پیدا کرده است. تقاضای مشتریان برای فرشهایی که بهراحتی تمیز شوند، منجر به تولید محافظهای دافع آب، روغن و لکه شده است.
طبیعت به ما الهام بخشیده است! سطوحی در طبیعت مانند برگهای نیلوفر آبی، پرهای اردک، بالهای پروانه، گلبرگهای رز قرمز و فلس ماهی، خاصیت دفع آب فوقالعادهای دارند. این الهام به ساخت محافظهایی برای فرشها منجر شده که آب، روغن و لکه را دفع میکنند.
فرشها بهراحتی کثیف میشوند، چون خاک و لکههای آب و روغن روی آنها جمع میشود. هدف اصلی محافظهای دافع این است که هیچ قطرۀ مایعی روی فرش پخش نشود و سطح آن را خیس نکند. قطره مایع باید روی سطح باقی بماند و بهراحتی پاک شود. بدیهی است که چنین قابلیتی تنها در صورتی به دست میآید که برهمکنش بین سطح الیاف و مایع بهشدت کاهش یابد.
۵. تکمیل آنتی استاتیک: خداحافظی با شوک الکتریکی فرش!
فرشها، چه از جنس الیاف طبیعی و چه مصنوعی، میتوانند در اثر اصطکاک با پا یا اشیا، الکتریسیتۀ ساکن تولید کنند. این موضوع در مورد فرشهای ساخته شده از الیاف مصنوعی مانند پلیاستر، پلیآمید و پلیپروپیلن که بیشتر در منازل و فضاهای تجاری استفاده میشوند، بیشتر مشهود است.
مشکل اصلی الکتریسیتۀ ساکن فرش، ایجاد شوکهای الکتریکی خفیف هنگام راهرفتن روی آن است. این موضوع نهتنها ناخوشایند است، بلکه میتواند برای افراد مسن یا کودکان خطرناک باشد.
علاوه بر این، الکتریسیتۀ ساکن باعث جذب گردوغبار به پرزهای فرش میشود و آن را کثیفتر نشان میدهد. در موارد نادر، جرقههای ناشی از الکتریسیتۀ ساکن میتواند منجر به آتشسوزی شود.
به همین دلیل، تکمیل آنتی استاتیک برای فرشها از اهمیت بالایی برخوردار است. این تکمیل با استفاده از مواد شیمیایی خاصی انجام میشود که به الیاف فرش نفوذ کرده و بار الکتریکی آنها را خنثی میکنند.
۶. تکمیل ضد میکروبی: فرش هایی سالم و عاری از میکروب!
فرشها به دلیل ساختار پرزدار خود، میتوانند به محل تجمع میکروبها، باکتریها، قارچها و کپکها تبدیل شوند. این میکروارگانیسمها نهتنها میتوانند باعث تجزیۀ الیاف فرش، تغییر رنگ و ایجاد بوی نامطبوع شوند، بلکه میتوانند برای سلامتی انسان نیز مضر باشند.
به همین دلیل، استفاده از تکمیل ضدمیکروبی برای فرشها از اهمیت بالایی برخوردار است. این تکمیل با استفاده از مواد شیمیایی خاصی انجام میشود که به الیاف فرش نفوذ کرده و از رشد میکروبها جلوگیری میکنند.
تکمیلهای ضدمیکروبی از طریق محافظت شیمیایی، این حملۀ میکروبی را روی بستر نساجی از بین میبرند. بهطورکلی، عوامل ضدمیکروبی ابتدا از کاربر در برابر میکروارگانیسمهای بیماریزا و ایجادکنندهٔ محافظت میکنند و دوم اینکه از تجزیۀ خود بستر جلوگیری میکنند. فرشها به طور گسترده در بسیاری از مؤسسات مختلف مانند بیمارستانها، ادارات، مدارس، فرودگاهها و… مورداستفاده قرار میگیرند و مصرف داخلی آنها نیز بسیار زیاد است. استفاده از فرش عمدتاً برای راحتی، آکوستیک، ارزش زیبایی، خواص حرارتی، جلوگیری از سقوط و غیره است. بااینحال، فرش در عین برآوردهکردن این الزامات، میتواند بهعنوان میزبانی برجسته برای رشد میکروارگانیسمها عمل کند. روشهای تمیزکاری رایج مانند شامپو فرش یا جاروبرقی به دلیل نفوذ محدود به پرز، نمیتوانند به طور مؤثر فرشها را تمیز کنند. در محیطی مرطوب و گرم، میکروارگانیسمها میتوانند بهسرعت رشد کنند و زمانی که آنزیمهای خاصی را ترشح میکنند، باعث تجزیۀ الیاف، تغییر رنگ محصولات، آلودگی متقابل، ایجاد بوی نامطبوع و حتی گاهی اوقات ایجاد ضایعههای پوستی در هنگام تماس با پوست برهنه میشوند؛ بنابراین، چارۀ واقعی برای این مشکل، جلوگیری از رشد باکتریها، قارچها، کپکها و غیره در قسمتهای قابلمشاهده و غیرقابلمشاهدهٔ است. ازاینرو استفاده از عوامل تکمیل ضدمیکروبی بسیار ضروری است. همۀ مواد شیمیایی که برای میکروارگانیسمها مضر هستند را نمیتوان لزوماً عوامل ضدمیکروبی نامید. معیارهای خاصی وجود دارد که یک مادۀ شیمیایی را به یک محصول ضدمیکروبی مفید تبدیل میکند. اولازهمه، باید در برابر طیف وسیعی از میکروبها مؤثر باشد. درعینحال، باید برای کاربر بیخطر باشد. بهعنوانمثال، برای مصرفکنندگان غیرسمی، غیر تحریککننده و غیر حساسیتزا باشد. این ماده باید در چندین بار شستشو، خشکشویی، اتوکشی و غیره دوام داشته باشد و نباید روی خود بستر اثر مخربی داشته باشد و باید با رنگرزی و سایر فرایندهای تکمیل سازگار باشد.
۷. تکمیل دافع حشرات
پشم یکی از پرمصرفترین الیاف طبیعی برای تولید فرش در سراسر جهان است. پشم و سایر الیاف حیوانی مانند کشمیر در ساختار شیمیایی خود حاوی کراتین هستند. حشرات خاصی مانند بید لباس، بید خانگی قهوهای، سوسک فرش و سوسک خز وجود دارند که در مرحلۀ لاروی خود این الیاف حاوی کراتین را میخورند. در کنار این، بسیاری از مواقع، کنههای گردوغبار شروع به زندگی در فرش میکنند که باعث ایجاد آلرژی، آسم و نورودرماتیت میشود؛ بنابراین دور نگهداشتن این حشرات از فرش الزامی است. برخی از تکمیلهای شیمیایی میتوانند الیاف کراتین را از این حشرات محافظت کنند که بهعنوان تکمیلهای دافع حشرات شناخته میشوند.
۸. تکمیل فرش با نرمکنندهها
همانطور که از نامش پیداست، نرمکننده نوعی مادۀ تکمیلی است که میتواند به الیاف نرمی ببخشد. این یکی از مهمترین بهبودهای لمسی است که میتوان به محصولات نساجی بخشید. اگرچه این کار را میتوان به روشهای مختلف انجام داد، رایجترین روشها در تولید فرش، روشهای مکانیکی یا شیمیایی هستند. در مورد لمس پارچه یا فرش، این ویژگی کاملاً به شخص بستگی دارد. بااینحال، ذکر این نکته ضروری است که بهکاربردن نرمکننده باعث بهبود حس لامسه در بستر منسوجات میشود. نرمکنندههای امروزی علاوه بر خواص مستقیم مورد انتظار، مانند نرمی و ارزش زیباییشناختی بیشتر، باید بادوام، آنتی استاتیک با قابلیت تنظیم رطوبت احتمالی، مقاوم در برابر سایش و… باشند.
۹. تکمیل آروماتیک
عطرآگین کردن منسوجات فرایندی است که در آن با افزودن مواد معطر به محصول، ارزش آن را افزایش میدهیم. مقالات تحقیقاتی مختلفی تلاشهای انجامشده برای عطرآگین کردن پارچه و فرش را شرح میدهند. همچنین، رایحهدرمانی کاربردهای بالینی گستردهای دارد و نشاندادهشده است که در درمان افسردگی و کنترل اضطراب در بیماران سرطانی مؤثر است.
در گذشته معمولاً روغنهای معطر برای این منظور بهصورت اسپری مستقیم استفاده میشدند. امروزه، میکرو کپسولهایی حاوی مواد معطر بهعنوان هستۀ اصلی بر روی بسترهای نساجی اعمال میشوند. هر چه اندازه میکرو کپسولها بزرگتر باشد، آزادشدن عطر آسانتر است. میکرو کپسولها را میتوان با رنگرزی اگزوز، آغشتهسازی، اسپری کردن و روکش کردن یا با گنجاندن مستقیم در الیاف بدون تغییر رنگ اعمال کرد.
۱۰. چشمانداز
فرشها در طول تاریخ نقشی اساسی در خانهها و اماکن عمومی ایفا کردهاند و با گذر زمان، تکامل یافتهاند تا با نیازها و خواستههای روزافزون ما سازگار شوند. در آینده، شاهد نوآوریهای هیجانانگیزی در صنعت فرش خواهیم بود که بر پایۀ سه محور اصلی آسایش، سلامتی و پایداری خواهند بود.
با نوآوریهای در حال انجام، فرشها در آینده نقشی فراتر از صرفاً یک کفپوش ایفا خواهند کرد و به عنصری ضروری برای خانهها و فضاهای سالم، راحت و زیبا تبدیل خواهند شد.
۱۱. نتیجهگیری
فرشها به بخش جداییناپذیری از سبک زندگی مصرفکنندگان امروزی تبدیل شدهاند، چراکه مصرفکنندگان فقط به خواص کاربردی فرش نگاه نمیکنند. بلکه فرش را بهعنوان محصولی زیبا و تزیینی و نمادی برای نشاندادن سبک زندگی خود نیز میدانند. فرشهای امروزی با طراحیهای زیبا و ترکیب الیاف خاص، نهتنها در خانهها، هتلها و ادارهها استفاده میشوند، بلکه برای کفپوش اماکن عمومی مانند فرودگاهها، هواپیماها، وسایل نقلیه و… نیز استفاده میشوند.
علاوه بر انتخاب الیاف مناسبی مانند پلیپروپیلن و طراحیهای زیبا، فرشها بر اساس نوع کاربریشان، از انواع پوششهای تکمیلی با عملکردهای خاص بهره خواهند برد. این پوششهای تکمیلی خاصیتهای چندگانهای مانند ضدباکتری، ضدحریق، ضد کثیف شدگی یا مقاومت در برابر لکه را به آنها القا میکنند. اخیراً فرشهایی با رایحۀ خوش و دفعکنندۀ حشرات نیز مورد استقبال بیشتری قرار گرفتهاند. این فرشهای با رایحه خوش ممکن است مزایای درمانی نیز ارائه دهند؛ بنابراین، پرداخت و تکمیل فرش واقعاً ابزاری قدرتمند برای افزودن ارزش است.
