راهنمای کامل تاریخچۀ فرشهای ایرانی | قسمت سوم
دوران ساسانیان: حکومتی ۴۰۰ ساله (۲۲۴ تا ۶۵۱ میلادی)
امپراتوری ساسانی پس از امپراتوری اشکانیان روی کار آمد و برای بیش از ۴۰۰ سال بهعنوان یکی از قدرتهای برتر جهان شکوفا شد. این امپراتوری از نظر جغرافیایی در محدودۀ مرزهای هخامنشیان قرار داشت و پایتختش در تیسفون بود. ساسانیان، آیین زرتشت را بهعنوان دین رسمی خود برگزیدند.
اگرچه منشأ دقیق بافندگی فرشهای پرزدار ایرانی در این دوره همچنان در هالهای از ابهام قرار دارد، اما واضح است که دانش قالیبافی و طرحهای مناسب برای پوشش کف در سراسر منطقه، از جمله روم شرقی، آناتولی و ایران رواج داشته است. این ارتباطات، تبادل سبکهای هنری و نقوش تزئینی را تسهیل میکرد.
در دورۀ ساسانی، بافندگیِ تخت و گلدوزی صنایع دستیِ شناختهشدهای بودند، همانطور که منسوجات ابریشمی نفیس ساسانی که در مکانهای مختلفی یافت شدهاند همین را نشان میدهند. بااینحال، تکنیکهای به کار رفته در فرشهای درباری باشکوهی مانند فرش چهار فصل بهارستان همچنان واضح و مشخص نیست. .
قطعاتی از فرشهای پرزدار شمال شرق افغانستان که به اوایل دورۀ ساسانیان بازمیگردد، بینشی از قالیبافی اولیۀ این منطقه به دست میدهد. این فرشها که تصاویری از حیوانات را نشان میدهند و از پشم برای چله، پود و پرز استفاده میکنند، نشاندهندۀ تکامل صنعتگری در این دوره هستند.
ظهور اسلام و دوران خلافت: ۶۵۱ تا ۱۲۵۸ میلادی
فتح ایران توسط مسلمانان مساوی بود با پایان امپراتوری ساسانیان و ادغام تدریجی فرهنگ ایرانی در جهان اسلام تحت خلافتهای اسلامی. در همین دوره بود که جغرافیدانان و مورخان عرب برای اولین بار به استفاده از فرش بهعنوان کفپوش در ایران اشاره کردند. این منابع بر این نکته تأکید میکنند که قالیبافی و تولید فرش در ایران در دوران خلافت عمدتاً صنعتی روستایی یا قبیلهای بوده است.
تأثیر سلجوقیان و ظهور سنت ترکی-ایرانی
تهاجمات سلجوقیان به آناتولی و شمال غرب ایران منجر به ظهور یک سنت منحصربهفرد ترکی-ایرانی شد. قطعات فرشهای بافته شده از این دوره، دریچهای به فرشهای ترکمن سلجوقی هستند، هرچند تأثیر آنها بر قالیبافی ایرانی همچنان نامشخص است.
نفوذ مغول در ایلخانی و دورۀ شکوفایی تیموری
تهاجمات مغول، آشفتگی را به ایران آورد و با تأسیس ایلخانان فرشهای ایرانی به خانههای ثروتمند و سرشناس راه یافت. امپراتوری تیموری و تأثیر آن بر قالیبافی ایرانی با روایتهای تاریخی و نگارههایی هنری از فرشهایی با نقوش هندسی، الگوهای گرهای و حاشیههای قالی با الهام از خط، نشان داده میشود.
اگرچه بسیاری از فرشهای اولیۀ ایرانی تا به امروز باقی نماندهاند، اما تکامل تکنیکهای بافندگی و تأثیرات هنری در این دوره، زیربنای سنت غنی صنعت قالیبافی ایرانی را بنا نهاد که امروزه مورد تحسین ما قرار دارد.
